Οι πρόδρομοι στην αρχαία Ελλάδα
Η έννοια σοφός στην αρχική της σημασία φανέρωνε τον άνθρωπο που είναι έμπειρος σε κάποια μηχανική τέχνη και αργότερα τον άνθρωπο που γνώριζε πολλά πράγματα, τον πολυμαθή. Γενικά τον άνθρωπο που είχε πείρα της ζωής και μεγάλη σύνεση. Αργότερα η λέξη σοφός αντικαταστάθηκε από τη λέξη φιλόσοφος, που φανέρωνε το φίλο της γνώσης και της επιστήμης γενικά. Οι Έλληνες σοφοί και φιλόσοφοι προσπάθησαν με τη διδασκαλία τους να μεταδώσουν τις γνώσεις τους στους άλλους ανθρώπους και βοήθησαν στην πνευματική πρόοδο της Ελλάδας και στην ανάπτυξη του πολιτισμού όλου του κόσμου. Οι όροι σοφός και δάσκαλος χρησιμοποιούνταν χωρίς να παρουσιάζουν καμιά διαφορά μεταξύ τους.
Πρόδρομοι της ελληνικής φιλοσοφίας υπήρξαν, κατά τον Αριστοτέλη ο Ορφέας, ο Φερεκύδης, ο Επιμενίδης κ.ά., ενώ πρώτοι δάσκαλοι, εκτός από αυτούς, ήσαν οι μυθικοί Φοίνικας, Χείρωνας, Κάστορας, Μουσαίος κ.ά.
Όλοι αυτοί προσπάθησαν να εξηγήσουν πώς δημιουργήθηκε ο κόσμος και η ζωή. Στην εξήγησή τους όλοι έδιναν μυθολογικές και θεολογικές ερμηνείες και έτσι δημιουργήθηκε η Θεογονία και η Κοσμογονία, που είναι η πρώτη φιλοσοφική τάση των αρχαίων Ελλήνων. Ο πρώτος που ασχολήθηκε με κοσμογονικά ζητήματα ήταν ο μυθικός Ορφέας, ο οποίος ασχολούνταν με τη μουσική και με τα ποιήματα ("Ορφικά"). Μουσικός δάσκαλός του ήταν ο μυθικός Μουσαίος, γιος του Εύμολπου. Οι μυθικοί Εύμολπος και Κάστορας υπήρξαν δάσκαλοι του Ηρακλή. Ο Χείρωνας. σπουδαίος δάσκαλος και αυτός στη μυθική εποχή, ήταν ένας από τους Κενταύρους, που κατοικούσαν στο Πήλιο και φημιζόταν για τη σοφία και τη δικαιοσύνη του. Κοντά σ' αυτόν διδάχτηκε την ιατρική ο θεός Ασκληπιός. Ο Επιμενίδης έζησε στα μέσα του 7ου π.Χ. αιώνα και υπήρξε σοφός και διδάσκαλος. Λέγεται ότι έζησε πάνω από 100 χρόνια. Τον Επιμενίδη κάλεσαν να εξαγνίσει την Αθήνα από το "Κυλώνειο άγος".
Ο Φερεκύδης καταγόταν από τη Σάμο και ίδρυσε σχολή, στην οποία φοίτησε και ο φιλόσοφος Πυθαγόρας.
Ο Φρύγιος ο Αίσωπος και ο Ανάχαρσις επίσης θεωρούνται Έλληνες σοφοί και δάσκαλοι, αν και δε γεννήθηκαν στην Ελλάδα, αλλά έζησαν και δίδαξαν σ' αυτήν. Ο πρώτος είναι ο κυριότερος λογοποιός της αρχαιότητας γνωστός για τους διδακτικούς του μύθους, που έχουν το όνομα "Αισώπειοι μύθοι". Ο δεύτερος διακρίθηκε για την πολυμάθεια και για τα αποφθέγματά του, πολλά από τα οποία σώθηκαν.
Δάσκαλοι των Ελλήνων από την αρχαιότατη εποχή, υπήρξαν τόσο ο Όμηρος όσο και ο Ησίοδος.
Για τη ζωή του Όμηρου δεν υπάρχουν πολλές πληροφορίες, πάντως θεωρείται ο μεγαλύτερος εκπρόσωπος του ηρωικού έπους. Συνέθεσε τα δύο μεγάλα ποιήματα, την "Ιλιάδα" και την "Οδύσσεια", που ακόμη και σήμερα έχουν τεράστια παιδαγωγική αξία για τους νέους. Έτσι ο Όμηρος θεωρείται ο μεγαλύτερος παιδαγωγός και δάσκαλος της Ελλάδας.
Ο Ησίοδος έζησε 100 περίπου χρόνια μετά τον Όμηρο και είναι ο σπουδαιότερος εκπρόσωπος του διδακτικού έπους. Στο έργο του διδάσκει στους ανθρώπους πώς να καλυτερέψουν τη ζωή τους και τους προτρέπει για εργασία, λέγοντάς τους "έργον ουδέν όνειδος, αεργίη δέ τόνειδος". Η ποίησή του άσκησε ευεργετική επίδραση στη μόρφωση του λαού.
Ιωνική σχολή
Οι πρώτοι φιλόσοφοι εμφανίστηκαν στις ελληνικές αποικίες της Ιωνίας και ειδικά στη Μίλητο. Στην Ιωνία δημιουργήθηκε η ομώνυμη σχολή, οι εκπρόσωποι της οποίας είναι ο Θαλής ο Μιλήσιος. ο Αναξίμανδρος ο Μιλήσιος, και ο Αναξιμένης ο Μιλήσιος.
- Θαλής ο Μιλήσιος. Γεννήθηκε στη Μίλητο από Κάρα πατέρα και Ελληνίδα μητέρα και έζησε από το 624 ως το 564 π.Χ. Τα μεγάλα του ταξίδια τον έφεραν στην Αίγυπτο, όπου μέτρησε το ύψος των πυραμίδων από τις σκιές τους. Προείπε την έκλειψη ηλίου και πίστευε ότι η αρχή των όντων ήταν το νερό. Ίδρυσε την Ιωνική σχολή στη Μίλητο και θεωρείται ο πατέρας της ελληνικής και παγκόσμιας φιλοσοφίας.
- Αναξίμανδρος. (610-545 π.Χ.). Ήταν συμπολίτης του Θαλή, νεότερος, μαθητής και διάδοχός του στη σχολή της Μιλήτου. Υποστήριζε ότι η αρχή των όντων ήταν το άπειρο, δηλαδή η αιώνια και συνεχώς μεταβαλλόμενη ύλη, επινόησε το πρώτο ηλιακό ημερολόγιο, σχεδίασε τον πρώτο χάρτη της έως τότε γνωστής γης και ασχολήθηκε με βιολογικά ζητήματα.
- Αναξιμένης. (585-528 π.Χ.). Μιλήσιος και αυτός, διαδέχτηκε τον Αναξίμανδρο στη σχολή της Μιλήτου. Πίστευε ότι η αρχή των όντων ήταν ο αέρας, που, με την κίνηση, αλλού γίνεται νερό και αλλού γίνεται αιθέρας και φωτιά. Κατάλαβε πρώτος ότι το φως του φεγγαριού προέρχεται από τον ήλιο και εξήγησε φυσικά τις εκλείψεις του ήλιου και του φεγγαριού.
Πυθαγόρας
Ο Πυθαγόρας καταγόταν από τη Σάμο και έζησε από το 571 ως το 497 π.Χ. Άφησε την πατρίδα του και πήγε στον Κρότωνα της Κάτω Ιταλίας, όπου ίδρυσε τον Πυθαγόρειο Σύλλογο, μια σχολή αριστοκρατική, και πολιτικο-θρησκευτική που σιγά-σιγά απέκτησε μεγάλη δύναμη. Τα μέλη της σχολής διακρίνονταν για την τυφλή υποταγή και τη σιδερένια θέληση και στην ιστορία έχει μείνει ο τρόπος ζωής των μαθητών, ο "Πυθαγόρειος βίος", όπως τον έλεγαν. Κατά τον Πυθαγόρα και τη σχολή του, η αρχή των όντων είναι οι αριθμοί και όλα έχουν ρυθμιστεί με αριθμητικές σχέσεις και αναλογίες. Ολόκληρο το σύμπαν, έλεγε ο Πυθαγόρας, είναι αρμονία και αριθμός. Έτσι ο φιλόσοφος αυτός καλλιέργησε κυρίως την αριθμητική (Πυθαγόρειος πίνακας ή προπαίδεια), τη γεωμετρία (Πυθαγόρειο θεώρημα), την αστρονομία και τη μουσική. Το σώμα, έλεγε ο Σάμιος φιλόσοφος, αποτελεί τη φυλακή της ψυχής, η οποία πρέπει να απαλλαγεί από αυτό.
Έτσι δημιούργησε τη θεωρία για την κάθαρση της ψυχής με την οποία η γνώση γίνεται μέσω ηθικής κάθαρσης.
Χαρακτηριστικό είναι ότι στη σχολή του Πυθαγόρα γίνονταν δεκτές και γυναίκες, που ήταν ισότιμες με τους άνδρες
Ηράκλειτος
Ο Ηράκλειτος (544- 484 π.Χ.) καταγόταν από την Έφεσο και ανήκε σε αριστοκρατική οικογένεια. Πίστευε ότι στη ζωή υπάρχει συνεχής μεταβολή των όντων στην αντίθετη μορφή τους. Βάση της φιλοσοφίας του ήταν το περίφημο "τα πάντα ρεί, έτσι δέ παγίως μηδέν", όλα δηλαδή αλλάζουν σαν τα νερά του ποταμού, και αυτή η μεταβολή είναι η αιτία της υπάρξεως και της ζωής. Σαν κοσμογονικό στοιχείο θεωρούσε τη φωτιά και δίδασκε ότι "έκ πυρός τά πάντα καί είς πύρ τελευτά". Ο κόσμος, κατά τον Ηράκλειτο, δε δημιουργήθηκε ούτε από το Θεό ούτε από τον άνθρωπο, αλλά ήταν πάντα μια ζωντανή φωτιά, που ανάβει και σβήνει σύμφωνα με τους κανόνες. Λέγοντας φωτιά ο φιλόσοφος αυτός δεν εννοούσε μόνο τη φλόγα αλλά γενικά το ζεστό, και γι' αυτό επίσης την έλεγε και "αναθυμίαση" ή ανάσα (ψυχή).
Τα πορίσματα από τις έρευνές του, τα διατύπωσε στο έργο του "Περί φύσεως".
Ο Ηράκλειτος θεωρείται ως ο πιο δυνατός και βαθύς ανάμεσα στους μεγάλους προσωκρατικούς φιλοσόφους.
Ελεατική σχολή
 |
| Παρμενίδης ο Ελεάτης (540-470 π.Χ.) |
Η Ελεατική σχολή ήταν καταβολάδα της Ιωνίας στην Κάτω Ιταλία και η διδασκαλία της υποστήριζε τη θεωρία "περί στασιμότητος", αντίθετα με τη διδασκαλία του Ηράκλειτου για συνεχή ροή και μεταβολή των όντων. Η σχολή ονομάστηκε Ελεατική, από την πόλη Ελέα της Μεγ. Ελλάδας, όπου λειτουργούσε.
Στην σχολή αυτή ανήκουν:
- Ξενοφάνης ο Κολοφώνιος (580-484 π.Χ). Μετά από πολλά ταξίδια και περιπλανήσεις ο Ξενοφάνης εγκαταστάθηκε στην Ελέα, όπου ίδρυσε τη σχολή του. Πίστευε ότι όλα τα όντα αποτελούνται από γη και νερό και κήρυττε την ενότητα όλων των όντων ("όλα-ένα" και "εν το παν"). Ο Θεός, κατά τον Ξενοφάνη, ήταν προαιώνιος, ακίνητος και τέλειος, το δε σύμπαν κάτι το ενιαίο. Τα αγαθά του πολιτισμού, όπως έλεγε, δεν είναι δώρα των Θεών αλλά δημιουργήματα των ανθρώπων.
- Παρμενίδης ο Ελεάτης (540-470 π.Χ.). Μαθητής του Ξενοφάνη, και ο κυριότερος εχθρός της Ιωνικής φιλοσοφίας. Γι' αυτόν υπάρχει μόνο το "εν και άπαν", ο δε κόσμος είναι στατικός.
- Ζήνων ο Ελεάτης (490-430 π.Χ.). Υποστήριξε τις θεωρίες εναντίον των "κινήσεων".
Τα συμβατικά συστήματα
 |
| Δημόκριτος (470-360 π.Χ.) |
- Ο Εμπεδοκλής ο Ακραγαντίνος (490-430 π.Χ.) θεωρήθηκε μάντης και θαυματοποιός. Προσπάθησε να συμβιβάσει τους Ίωνες και τους Ελεάτες. Πίστευε ότι η αρχή των όντων ήταν "πύρ, αήρ, υδωρ, γη", τα οποία είναι προαιώνια και άφθαρτα.
- Ο Αναξαγόρας ο Κλαζομένιος (500-428 π.Χ.) καταγόταν από αρχοντικό και πλούσιο σπίτι, από το οποίο αποσπάστηκε και αφοσιώθηκε στη μελέτη και στην έρευνα. Μετέφερε την Ιωνική φιλοσοφία στην Αθήνα, όπου έζησε 30 χρόνια, μαζί με τον Περικλή, την Ασπασία, τον Ευριπίδη και άλλους διανοούμενους. Οι θεωρίες του για τον ήλιο και το φεγγάρι γρήγορα τον έφεραν στα δικαστήρια σαν άθεο, από τα οποία τον έσωσε και τον φυγάδευσε ο Περικλής. Ο Αναξαγόρας, εκτός από τη φιλοσοφία, ασχολήθηκε και με τα μαθηματικά, τη γεωμετρία, όπου προσπάθησε να λύσει το πρόβλημα του τετραγωνισμού του κύκλου και την αστρονομία.
Ο Λεύκιππος θεωρείται ο ιδρυτής της νέας θεωρίας, η οποία είναι ένα συμβιβαστικό σύστημα ανάμεσα στην ηρακλειτική και ελεατική θεωρία. Ήταν δάσκαλος του Δημόκριτου.
Ο Δημόκριτος (470-360 π.Χ.) είναι ο αντιπρόσωπος της ατομικής θεωρίας. Έκανε μεγάλα ταξίδια που τον έφεραν στην Αίγυπτο, στη Βαβυλωνία, στην Περσία και τελικά στην Αθήνα. Ο Δημόκριτος ήταν νους καθολικός, που στη φιλοσοφία του έκλεισε όλες τις γνώσεις της εποχής του και από αυτή την άποψη μόνο με τον Αριστοτέλη μπορεί να συγκριθεί.
Σύμφωνα με την κοσμογονική θεωρία του Δημόκριτου, η αρχή του κόσμου είναι το "ον", δηλαδή η ύλη που είναι αιώνια, και το μη "ον", δηλαδή ο άδειος χώρος που είναι άπειρος. Η ύλη, δίδασκε ο Δημόκριτος, βρίσκεται σε διαρκή κίνηση και αποτελείται από μικρά κομματάκια αόρατα και απλησίαστα με τις αισθήσεις. Αυτά τα αιώνια και άφθαρτα σωματίδια, επειδή δεν είναι δυνατόν να χωριστούν σε άλλα μικρότερα μέρη, "όντα μη τεμνόμενα", ο φιλόσοφος τα ονόμασε "άτομα", πίστευε δε ότι είναι άπειρα και διαρκώς κινούμενα, και διαφορετικά στο σχήμα και στο μέγεθος. Όταν ενωθούν τα άτομα σχηματίζουν τα διάφορα όντα-σώματα. Αντίθετα ο αποχωρισμός των ατόμων επιφέρει το θάνατο στα σώματα. Ένα άλλο βασικό του είναι ότι "Μηδέν έκ του μή όντος γίγνεσθαι μηδέ είς τό μή ον φθείρεσθαι", δηλαδή "τίποτα δε γίνεται από το τίποτα και τίποτα δεν καταστρέφεται ώστε να γίνει μηδέν". Στα νεότερα χρόνια, το αξίωμα αυτό της αφθαρσίας της ύλης, το διετύπωσε ο Γάλλος χημικός Λαβουαζιέ.
 |
Πρωταγόρας |
Οι Σοφιστές
Ως τότε την προσοχή των Ελλήνων φιλοσόφων, την είχε τραβήξει η φύση που τριγυρίζει τον άνθρωπο και το σύμπαν, μέσα στο οποίο ο άνθρωπος υπολογίζεται μόνο σαν ζωικό ον. Όλοι θέλησαν να εξηγήσουν την προέλευση του κόσμου και ο άνθρωπος σαν πνευματικό ον και το ιδιαίτερο δημιούργημά του, ο πολιτισμός, είχαν εξεταστεί μόνο στην τύχη και στα πεταχτά.
Οι διαφορετικές αντιλήψεις του καθενός χωριστά φιλόσοφου για την προέλευση του κόσμου, άρχισε σιγά-σιγά να κλονίζει την εμπιστοσύνη στην ικανότητα του ανθρώπου να γνωρίσει τα αίτια των φυσικών φαινομένων και επικράτησε κάποια κούραση και κάποια επιφυλακτικότητα στις θεωρίες. Έτσι φτάνουμε σε ένα συστηματικό σκεπτικισμό, στο σκεπτικισμό των σοφιστών, που σημαίνει στροφή στον άνθρωπο. Ο όρος σοφιστής στην αρχή είχε καλή σημασία, και σήμαινε το σοφό. Αργότερα όμως φανέρωνε το διαστροφέα των λέξεων και των νοημάτων και τον ικανό χειριστή της σοφιστικής.
Οι σοφιστές, που έζησαν τον 5ον αιώνα, ήταν άνθρωποι πολυμήχανοι, με μεγάλη εγκυκλοπαιδική μόρφωση και μετά τους Μηδικούς πολέμους υπήρξαν οι "κατεξοχήν παιδευταί των νέων". Το κέντρο της διδασκαλίας τους ήταν ο άνθρωπος στον οποίο έστρεψαν ολοκληρωτικά την προσοχή τους.
Τα αντιφατικά συμπεράσματα των διαφόρων φιλοσόφων για τη δημιουργία του κόσμου, τους οδήγησαν στο συμπέρασμα ότι δεν υπάρχει αντικειμενική αλήθεια παρά μόνο υποκειμενική αντίληψη του καθένα, ότι υπάρχουν μόνο "δόξαι" δηλαδή γνώμες για κάθε πράγμα, τις οποίες ο καθένας μπορεί να τις παρουσιάζει όπως τον συμφέρει. Οι σοφιστές ντυμένοι πολυτελώς και διάγοντας εντυπωσιακή ζωή, σαν πλανόδιοι δάσκαλοι, πήγαιναν από πόλη σε πόλη, έπαιρναν πλούσια δίδακτρα για τα μαθήματά τους και προσπαθούσαν να τραβήξουν τους νέους από την οικογένεια και το σχολείο τους, για να τους μυήσουν σε διδάγματα, που, όχι σπάνια, ερχόταν σε αντίθεση με την παλιά παράδοση. Και οι μαθητές τους, όπως λέγει ο Πλάτωνας, λίγο έλειπε να τους σηκώσουν στα χέρια. Τα μαθήματα που δίδασκαν οι σοφιστές ήταν κυρίως η πολιτική αρετή, για τη συμμετοχή των νέων στον πολιτικό βίο, ανώτερες εγκυκλοπαιδικές γνώσεις, γραμματική, διαλεκτική, αστρονομία, αριθμητική, γεωμετρία κ.ά. Η έρευνα γενικά των σοφιστών στράφηκε στον ανθρώπινο πολιτισμό και πολλές φορές με τα κηρύγματά τους υπέσκαπταν τα θεμέλια της θρησκείας, της πολιτείας και, γενικότερα, όλης της κοινωνίας και τότε ήταν που το όνομά τους δυσφημίστηκε και σοφιστές θεωρούνταν οι άνθρωποι με αμφίβολη σοφία, που την έδιναν στους άλλους με χρήματα, σαν εμπόρευμα. Παρ' όλα αυτά οι σοφιστές έγιναν, αναμφισβήτητα, οι θεμελιωτές της συστηματικής αγωγής των νέων. Οι σπουδαιότεροι σοφιστές ήταν οι εξής:
- Πρωταγόρας ο Αβδηρίτης (480-410 π.Χ.). Υπήρξε ο πιο δαιμόνιος νους, ανάμεσα στους σοφιστές και έζησε αρκετό καιρό στην Αθήνα. Το σημαντικότερο από τα πολυάριθμα συγγράμματά του είναι το "Αλήθεια ή Καταβάλλοντες" και άρχιζε με τη φράση "Μέτρο για όλα τα πράγματα είναι ο άνθρωπος...". Στο σύγγραμμά του "Περί θεών" επιτίθεται εναντίον της θρησκείας και γι' αυτό εξορίζεται σαν άθεος. Ο Πρωταγόρας δεν πίστευε σε απόλυτη θρησκεία, απόλυτη ηθική, απόλυτο δίκαιο και δίδαξε πρώτος τους γραμματικούς κανόνες για ονόματα και ρήματα και τους συντακτικούς για προτάσεις. Τις παιδαγωγικές αρχές του Πρωταγόρα τις βρίσκουμε στο σύγγραμμά του "Περί αρετών". Βασικές του θέσεις ήταν: "Το μάθημα χρειάζεται φυσική ιδιοφυία και άσκηση", "Πρέπει να αρχίσει να μαθαίνει κανείς από νέος" κ.ά.
- Γοργίας ο Λεοντίνος (483-375 π.Χ.). Υπήρξε ο πρώτος δάσκαλος της ρητορικής την οποία εισήγαγε στην Αθήνα και την ανέπτυξε σημαντικά. Γνωστά είναι τα ρητορικά του σχήματα που ονομάστηκαν "Γοργίεια". Σύμφωνα με το Γοργία, η ρητορική είναι η ικανότητα να πείθεις τους άλλους με αυτά που λες, "δημιουργόν πειθούς" όπως έλεγε και ο ίδιος.
- Ιππίας ο Ηλείος. Ήταν ο πιο πολυμαθής από τους σοφιστές και οι γνώσεις του απλώνονταν σε μαθηματικά, αστρονομία, γραμματική, ρητορική, ρυθμική, αρμονία, μυθολογία, λογοτεχνία, ιστορία. Κυρίως δίδασκε μαθηματικά και μουσική.
- Πρόδικος ο Κείος (μέσα του 5ου αιώνα π.Χ.). Ήταν λίγο νεότερος από τον Πρωταγόρα και καταγόταν από την Ιουλίδα της Κέας. Τον διέκρινε μεγάλη ευφράδεια και ήταν περίφημος για τις χαριτωμένες αλληγορίες του. Ασχολήθηκε με γλωσσικές μελέτες και υπήρξε ο ιδρυτής της συνωνυμικής, που ήταν μια καλή προπαίδεια για τη διατύπωση και διάκριση καθαρών λογικών εννοιών.
Ο Σωκράτης
Ο Σωκράτης (469-399 π.Χ.) υπήρξε ένας από τους μεγαλύτερους φιλόσοφους της αρχαίας Ελλάδας και ολόκληρου του κόσμου. Ο πατέρας του Σωφρονίσκος ήταν γλύπτης και η μητέρα του, η Φαιναρέτη, μαμή. Η μόρφωση που πήρε όταν ήταν νέος δεν ξεπέρασε το συνηθισμένο μέτρο του τόπου. Στη φιλοσοφία ήταν αυτοδίδακτος και οι μεταγενέστεροι του απέδωσαν για δάσκαλο τον Αρχέλαο, για να αποκαταστήσουν μονάχα το σύνδεσμο με τους παλιότερους φιλόσοφους. Μελέτησε αρκετά φυσική, την οποία απέκρουε και σχετίστηκε με τους σοφιστές, στους οποίους καμιά φορά σύστηνε και μαθητές. Ο Σωκράτης είχε βάλει σκοπό της ζωής του, να ξυπνήσει τους συμπολίτες του από τη διανοητική τους νάρκη και να τους κάνει να σκεφθούν το νόημα της ζωής τους. Στο σκοπό αυτό αφιερώθηκε ως το τέλος της ζωής του, μέσα σε μια μεγάλη φτώχεια και δίπλα στη γυναίκα του Ξανθίππη, με τέλεια παραμέληση του εαυτού του και της οικογένειάς του.
Ο Σωκράτης υπήρξε πραγματικά υπόδειγμα ηθικής αγνότητας, δικαιοσύνης και ευσέβειας και αντικείμενο θερμής αγάπης για όλους τους ανθρώπους.
Στη φιλοσοφία έδωσε νέα μορφή, την έκανε δηλαδή ανθρωπολογική, με υποκείμενό της τον άνθρωπο. Έκανε τη διδασκαλία του, όχι σε καμιά σχολή, αλλά στις αγορές, στις παλαίστρες, στα γυμναστήρια και γενικά σε ανοικτούς χώρους που συγκεντρώνονται άνθρωποι κάθε ηλικίας και τάξης και κυρίως νέοι. Δίδασκε πάντα χωρίς υλική ανταμοιβή.
Η μέθοδος που χρησιμοποιούσε ήταν ο διάλογος και άλλες φορές από συγκεκριμένα παραδείγματα κατέληγε σε γενικά συμπεράσματα, άλλοτε πάλι, προσποιούμενος άγνοια ενός θέματος, οδηγούσε τους συνομιλητές του, που νόμιζαν ότι κατείχαν καλά το θέμα, σε άτοπα συμπεράσματα, έτσι ώστε οι ίδιοι ομολογούσαν στη συνέχεια ότι δεν ήξεραν τίποτα, απ' όσα νόμιζαν ότι γνώριζαν καλά.
Αυτή είναι η μέθοδος που ονομάζεται "Σωκρατική ειρωνεία". Ο Σωκράτης ποτέ δεν έδινε κατά τρόπο δογματικό την αλήθεια στους μαθητές του, αλλά τους βοηθούσε να φτάνουν σε αυτή μόνοι τους, αβίαστα και μεθοδικά, όπως έκανε η μαμή μητέρα του στους τοκετούς. Ακολουθούσε δηλαδή πάντα ο Σωκράτης τη"μαιευτική τέχνη". Η γνώση των πραγμάτων ήταν η βάση της Σωκρατικής φιλοσοφίας. Αλλά για να γνωρίσει κάποιος τα πράγματα, πρέπει πρώτα απ' όλα να απαλλάξει τον εαυτό του από την ψευδή ιδέα ότι γνωρίζει όσα δε γνωρίζει.
Ο Σωκράτης σε όλη του τη ζωή ήταν βέβαιος ότι ήξερε, πως δεν ήξερε τίποτα. Αυτό σημαίνει η περίφημη φράση του "εν οίδα ότι ουδέν οίδα".
Η βασική παιδαγωγική αρχή του Σ. ήταν ότι "ουδείς εκών κακός", κανείς δεν είναι με τη θέλησή του κακός. Επομένως, κακός είναι μόνο ο αμαθής και όταν λείπει η γνώση δεν μπορεί να υπάρχει η αρετή. Ο Σωκράτης υπήρξε αυστηρός κριτής για τους περήφανους, τους ανόητους και τους φαντασμένους. Έτσι κατηγορήθηκε σαν άθεος και σαν διαφθορέας των νέων και δεν άργησε να οδηγηθεί στο δικαστήριο, όπου με θάρρος και αξιοπρέπεια αντέκρουσε όλες τις κακόβουλες κατηγορίες. Δικάστηκε όμως σε θάνατο και, αφού έμεινε ένα περίπου μήνα στη φυλακή, πέθανε πίνοντας το κώνειο, δείχνοντας έτσι όλο το μεγαλείο της ψυχής του. Ο Σωκράτης υπήρξε ο ιδρυτής της Ηθικής φιλοσοφίας και η επίδρασή του στους μεταγενέστερους είναι πολύ μεγάλη.
- Η κορύφωση: Πλάτωνας και Αριστοτέλης
Ο Πλάτωνας διακρίνει τον υλικό κόσμο, που είναι ο κόσμος των όντων και των πραγμάτων και συνέχεια κινείται, και τον άυλο κόσμο, τον κόσμο των ιδεών, οι οποίες είναι άυλες και αθάνατες.
Η ανώτερη ιδέα είναι, κατά τον Πλάτωνα, η ιδέα του αληθινού, που ταυτίζεται με την ιδέα του Θεού. Η ψυχή όπως και οι ιδέες, είναι αθάνατη. Μεγάλο είναι και το παιδαγωγικό έργο του Πλάτωνα. Στο έργο του "Πολιτεία", έδωσε ένα ολοκληρωμένο σύστημα για την αγωγή των νέων. Τέλος, σημαντική υπήρξε η επίδραση που άσκησε ο Πλάτωνας στους μεταγενέστερους φιλοσόφους.
Ο Αριστοτέλης (384-322 π.Χ.) υπήρξε ο μεγαλύτερος μαθητής του Πλάτωνα και ο μεγαλύτερος σοφός και στοχαστής της αρχαιότητας. Φοίτησε επί 20 χρόνια στη σχολή του Πλάτωνα και ίδρυσε δική του σχολή κοντά στον Ιλισό, που ονομάστηκε "Περιπατητική", γιατί η διδασκαλία γινόταν περπατώντας.
Ο Αριστοτέλης ασχολήθηκε με την έρευνα της αλήθειας σε όλα τα είδη του επιστητού και υπήρξε ο θεμελιωτής της σημερινής επιστήμης. Άφησε πολυάριθμα συγγράμματα, όπως τα "Λογικά" που περιέχουν τους νόμους της ορθής νόησης, τα "Φυσικά", που περιέχουν τους νόμους της φυσικής, της φυτολογίας, κ.ά., τα"Μετά τα Φυσικά", που αναφέρονται στις πρώτες αρχές των όντων, τα "Ηθικά", τα "Τεχνικά", που αναφέρονται κυρίως στην τεχνική του αρχαίου δράματος, τα"Πολιτικά", στα οποία περιέχονται πλούσιες γνώσεις κοινωνιολογίας, πολιτικής και δίνουν ολοκληρωμένο σύστημα αγωγής.
Ο Αριστοτέλης πίστευε στην ύπαρξη της αντικειμενικής πραγματικότητας, η οποία είναι ο εξωτερικός κόσμος. Τεράστια είναι η επίδραση των ιδεών του στους μεταγενέστερους.
 |
| Ισοκράτης |
Αττικοί ρήτορες
Το έργο των αττικών ρητόρων, και κυρίως του Ισοκράτη, συνέβαλε στην πνευματική πρόοδο όχι μόνο της Αθήνας, αλλά και γενικότερα, όλης της αρχαίας Ελλάδας. Πολύτιμες είναι οι συμβουλές που περιέχονται στους παραινετικούς λόγους και στις επιστολές του Ισοκράτη, ο οποίος ίδρυσε και δική του σχολή.
Οι μαθητές του Σωκράτη ίδρυσαν διάφορες σχολές, όπως την Μεγαρική ο Ευκλείδης, την Ηλειακή ο Φαίδωνας, την Κυρηναϊκή ο Αρίστιππος, την Κυνική ο Αντισθένης και ο Διογένης, κ.ά.
Μαθητής του Αριστοτέλη και σχολάρχης του γυμναστηρίου "Λύκειο" υπήρξε ο Θεόφραστος (372-287 π.Χ.). Στο έργο του "Οι χαρακτήρες", περιγράφει με δεξιοτεχνία τους τύπους των ανθρώπων της εποχής του.
Ελληνιστική περίοδος
Μετά τους μεγάλους φιλόσοφους και δασκάλους Σωκράτη, Πλάτωνα, και Αριστοτέλη, στην ανάπτυξη της παιδείας και της φιλοσοφίας συμμετέχει όλος σχεδόν ο Ελληνικός κόσμος, όπως διαμορφώθηκε μετά το θάνατο του Μ. Αλεξάνδρου. Οι σπουδαιότεροι φιλόσοφοι της ελληνιστικής περιόδου είναι:
- Ζήνωνας (341 -264 π.Χ.). Ίδρυσε τη Στωική Σχολή, σύμφωνα με την οποία ο άνθρωπος οφείλει να ζει σε συμφωνία με τη φύση και τη λογική.
- Επίκουρος (342-271 π.Χ.). Ίδρυσε την ομώνυμη σχολή, σύμφωνα με την οποία ο άνθρωπος πρέπει να έχει σκοπό του την ηδονή και κυρίως την πνευματική ηδονή.
- Ερατοσθένης (275-195 π.Χ.). Υπήρξε φιλόσοφος και γεωμέτρης, και ξεχώρισε τους πρώτους αριθμούς (κόσκινο του Ερατοσθένους).
 |
| Πλούταρχος |
- Ευκλείδης (323-285 π.Χ.). Θεμελίωσε επιστημονικά τη γεωμετρία και την αριθμητική.
- Αρχιμήδης (278-212 π.Χ.). Ήταν μεγάλος φυσικός, μηχανικός και μαθηματικός και ανακάλυψε πολλές συσκευές, που χρησιμοποιούνται σήμερα.
- Αρίσταρχος. Δίδασκε ότι η γη κινείται γύρω από τον ήλιο και τον άξονά της και όχι ο ήλιος γύρω από τη γη. Τη θεωρία αυτή την απόδειξε αργότερα ο Γαλιλαίος.
- Πλούταρχος (50-120 μ.Χ.). Στο σύγγραμμά του "Περί παίδων αγωγής", εκθέτει αξιόλογες κρίσεις και γνώμες για τη μόρφωση και την ανατροφή των παιδιών. Το σπουδαιότερο έργο του είναι οι "Παράλληλοι βίοι", που περιέχουν 50 βιογραφίες μεγάλων ανδρών της αρχαίας Ελλάδας και της Ρώμης γραμμένες παράλληλα, κατά ζεύγη.
- Λουκιανός (120-200 μ.Χ.). Σημαντικά έργα του είναι το "Ενύπνιον" και οι "Νεκρικοί διάλογοι".
Νεοπλατωνισμός
 |
| Πλωτίνος |
Ένα είδος φιλοσοφίας του 3ου αιώνα που δημιουργήθηκε από την ένωση πλατωνικών, αριστοτελικών, πυθαγόρειων, στωικών και ανατολικών-μυστικιστικών στοιχείων. Εμφανίστηκε τους πρώτους μεταχριστιανικούς αιώνες. Σπουδαιότεροι εκπρόσωποι είναι:
- Πλωτίνος (205-270 μ.Χ.). Είχε μεγάλη φιλοσοφική κατάρτιση και ίδρυσε στη Ρώμη σχολή, την οποία διηύθυνε μέχρι το θάνατό του.
- Πορφύριος (232-304 μ.Χ.). Μαθητής του Πλωτίνου, του οποίου τα έργα εξέδωσε. Ο σκοπός της φιλοσοφίας κατ' αυτόν, είναι η σωτηρία της ψυχής.
- Πρόκλος (410-485 μ.Χ.). Ίδρυσε σχολή στην Αθήνα και θεωρείται από τους σημαντικότερους νεοπλατωνικούς.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου