ΑΣΚΛΗΠΙΟΣ

Από τις πρώτες γνώσεις που αποκτήθηκαν απ' την παρατήρηση και την πείρα, ήσαν και οι ιατρικές.

Οι ιατροί με τους ιερείς, τους μάντεις και τους ραψωδούς (ποιητές), ανήκαν, κατά τους μυθικούς χρόνους, στις τέσσερις ανώτερες κοινωνικές αλλά και πολιτικές τάξεις. Απ' αυτές προέρχονταν οι μυημένοι, οι βασιλείς και οι ανώτατοι άρχοντες, κατά Αριστοτέλη.

Επόμενο ήταν απ' τους ιατρούς να ηρωποιηθούν οι πιο περίφημοι και ένας απ' αυτούς, ο Ασκληπιός να θεοποιηθεί με την πάροδο του χρόνου. Έδωσε το όνομά του στην τάξη των ιατρών, καλούντο Ασκληπιάδαι και τα ιερά ιδρύματα (τα θεραπευτήρια) ονομάζονταν Ασκληπιεία.

Ο Έλληνας ιατρός Ασκληπιός (γιατί υπήρξε και Αιγύπτιος Ασκληπιός ιατρός, μαθητής του Ερμή του Τρισμέγιστου, όπως αναφέρεται), απ' τον Όμηρο και τον Ησίοδο, τους δυο πιο ένδοξους και πιο παλιούς επικούς ποιητές, δεν αναγνωριζόταν ως θεός αλλά ως άριστος ιατρός, θνητός μεν αλλά θείας καταγωγής. Από την εποχή του Πίνδαρου, τον Ε' π.Χ. αιώνα, ιδρύονταν σε διάφορα μέρη της Ελλάδας ιερά για τον Ασκληπιό και λατρευόταν ως θεότητα (δηλ. ανήκε στις ανώτερες πνευματικές δυνάμεις), γιατί γνώριζε: "πολυπήμονας ανθρώποισιν ιάσθαι νόσους" (να θεραπεύει βαρύτατες ασθένειες των ανθρώπων).

Η γέννησή του περιβάλλεται από μύθους· λέγεται ότι η Κορωνίς, θυγατέρα του βασιλιά των Λαπιθών Φλεγύου, που ήταν άντρας πολεμικότατος, ακολουθούσε τον πατέρα της σε περιοδεία στην Πελοπόννησο. Στη χώρα των Επιδαυρίων γέννησε απ' το θεό Απόλλωνα τον Ασκληπιό. Ο πατέρας της, επειδή ήξερε τίνος ήταν το παιδί, το άφησε στο όρος Μύργιον, που ονομάστηκε κατόπιν Τίτθιον (= τροφείο, τιτθίς = τροφός και τίτθη). Μια αίγα (γίδα) ξέφυγε απ' το κοπάδι της και παρέμενε κοντά του για να το θηλάζει όπως και ο σκύλος για να φυλάει τη γίδα. Ο ποιμένας Αρεσθάνας ανακάλυψε τη γίδα και το σκύλο και όταν πλησίασε να σκοτώσει το νεογέννητο είδε το παιδί να λάμπει από φως· τρομαγμένος έκανε πίσω γιατί αναγνώρισε τη θεότητα του νήπιου.

Και άλλοι τόποι αναφέρονται ως γενέθλια γη. Και η Θεσσαλία και η Αρκαδία και η Μεσσηνία κ.ά.

Η επικρατέστερη ετυμολογία του ονόματος Ασκληπιός είναι από το Αίγλη (το όνομα της μητέρας του η οποία για την ομορφιά της ονομάστηκε Κορωνίς) = δόξα, λάμψη, φως και από το ήπιος = ήρεμος, πράος, καταπραϋντικός των πόνων. Αλλά και ο πατέρας του Απόλλων θεός - σύμβολο του φωτός της θερμότητας που ακτινοβολεί και της μουσικής η οποία προκαλεί ηρεμία, ψυχική γλυκύτητα, γαλήνη. Κατά τη μυθολογία ότι και η σύζυγός του ονομαζόταν Ηπιόνη και ο ίδιος έφερε τα επίθετα: ηπιόδωρος (= δωρίζει τη γαλήνη) και ηπιοδότης (= δίνει την καταπράϋνση απ' τους πόνους της ασθένειας) και ηπιόφρων (= ο σκεπτόμενος πώς θα δώσει την αγάπη, τη στοργή, την ηρεμία στους πάσχοντες) και με άλλα όμοια επίθετα.

Στα αγάλματα εικονιζόταν με γλυκύτητα και καλοσύνη και σοβαρότητα· κοντά του ήταν τοποθετημένο μικρό παιδί στο οποίο δίνονταν τα επίθετα: Τελεσφόρος (= δίνει το τέλος, την απαλλαγή απ' την ασθένεια)· Ακέσιος (= θεραπεύει τους πόνους, απ' το ακέομαι = θεραπεύω)· Ευμαρίων (= παρέχει την καλή υγεία, τη χαρά απ' την ευεξία). Κοντά στο άγαλμά του τοποθετείτο επίσης και άγαλμα της Υγείας (θυγατέρας του) με τη μορφή νεανίδας.

Εκπαιδεύτηκε ο Ασκληπιός από το Χείρωνα και συμμετείχε της Αργοναυτικής εκστρατείας, κατά τη μυθολογία, ως "αμύμων ιητήρ" (= έξοχος θεραπευτής ιατρός).

Η θεραπευτική του ικανότητα ήταν τόσο μεγάλη, ώστε όχι μόνο θεράπευε, αλλά και "ανίστησι τεθνεώτας" (= ανέστησε και πεθαμένους).

Η τόση επιτυχία του Ασκληπιού ως ιατρού ανησύχησε το θεό του `Αδη Πλούτωνα και παραπονέθηκε στον αδελφό του Δία ότι θα μετέβαλε τους ανθρώπους από θνητούς σε αθάνατους και θα ερημωνόταν το βασίλειό του ο `Αδης. Ο Δίας σκότωσε τον Ασκληπιό με τον κεραυνό του.

Ο Όμηρος (Ιλ. Α, στ. 729 κ.ε.) λέει ότι ήσαν αρχηγοί των Μεσσηνίων στην Τροία οι δυο γιοί του Ασκληπιού Ποδαλείριος και Μαχάων "ιητήρε αγαθώ" (= ιατροί εξαίρετοι και οι δυο).

Όλα όσα μυθολογούνται για το θεοποιημένο Ασκληπιό, ο οποίος κατά τα θρυλούμενα πρέπει να έζησε το 13º π.χ. αιώνα, έχουν αλληγορική και συμβολική σημασία.

Μια απ' τις πιο ασφαλείς μεθόδους διδασκαλίας αλλά και μάθησης και από κάθε ευφυΐας ανθρώπους, είναι με παραβολές, αλληγορίες και σύμβολα. Οι τρεις αυτοί τρόποι έκφρασης του τι ο άνθρωπος εννοεί ή μπορεί να εννοεί αποτελούν τη γλώσσα των θρησκειών, αποτελούσαν τη γλώσσα των παλαιών μυστηρίων και αποτελούν εν μέρει και σήμερα τον τρόπο διατύπωσης ανώτερων επιστημονικών εφευρημάτων.

Με τη μέθοδο αυτή, ο ευφυέστερος, ο ειδικευμένος, ο διαισθητικός, εισδύει πιο βαθιά με το νου του στην ουσία των όντων.

Ο λιγότερο ευφυής, ο αμαθής, ο αδιάφορος, προσελκύεται απ' τον τρόπο αυτόν και αυτός να προσπαθήσει να κατανοήσει όσο οι δυνάμεις του του το επιτρέπουν. Αποφεύγεται όμως με τον τρόπο αυτόν, το σπουδαιότερο, η παρανόηση και από τη μη πλήρη κατανόηση του συνόλου των διδασκόμενων, η παραποίηση και η νοθεία τους.

Ας δούμε τα περί Ασκληπιού: Η γέννηση απ' το θεό Απόλλωνα συμβολίζει ότι ο άριστος ιατρός πρέπει να κοσμείται από θείες αρετές: φωτεινή διάνοια· θερμή ψυχή ικανή να εμπνέει με την άδολη και ειλικρινή αγάπη προς τον άνθρωπο που πάσχει: εμπιστοσύνη, αισιοδοξία, ψυχική τόνωση. Κατ΄ εξοχή φιλάνθρωπο και θείο το λειτούργημα του ιατρού· αποκατάσταση της σωματικής αλλά και ψυχικής υγείας του ασθενούς.

Η εκπαίδευση απ' τον εμπειρικό διδάσκαλο Χείρωνα φανερώνει την ανάγκη της ανθρώπινης πείρας, αλλά δεξιοτεχνίας, προκειμένου για χειρουργικές επεμβάσεις.

Η κατακεραύνωση από το Δία συμβολίζει τη σκληρή τιμωρία παντός ο οποίος θα τολμήσει να ενεργήσει αντίθετα με τους φυσικούς νόμους, τους αιώνιους, τους αναλλοίωτους, αυτούς που ρυθμίζουν τα της γέννησης, αύξησης, φθοράς, μεταβολής (δηλ. τους περί ζωής και θανάτου). Η προσπάθεια κατάργησης του θανάτου (= μεταβολής, έξω απ' τους φυσικούς νόμους της ύλης) υπενθυμίζεται ότι είναι αδύνατη· τούτο φανερώνει και η θνητή του μητέρα.

Ο Ασκληπιός συμβολίζει και τους όρους της υγιεινής διαβίωσης. Κατά τον Παυσανία παριστάνει τον αέρα και το φως (απ' τον πατέρα Απόλλωνα θεό του Ήλιου). Αέρας και Ήλιος οι δυο πρώτοι και άριστοι και απαραίτητοι φρουροί της υγείας όχι μόνο των ανθρώπων αλλά και όλων των οργανικών όντων (φυτών, ζώων). Και οι ιατροί θεωρούνταν αλληγορία των δυο αυτών στοιχείων (φωτός - θερμότητας και αέρα ανόθευτου) για τον άνθρωπο που πάσχει.

Τα Ασκληπιεία, τα ιερά τα αφιερωμένα στον Ασκληπιό, ιδρύονταν κοντά σε πηγές και σε υγιεινές τοποθεσίες, άλλη συμβολική ερμηνεία του ύδατος, τρίτου στοιχείου για τη διατήρηση της υγείας αλλά και της ζωής γενικότερα.

Ο θηλασμός από αίγα του νεογέννητου (ο ίδιος μύθος και για το Δία από την αίγα Αμάλθεια) συμβολίζει την υγιεινή διατροφή· το γάλα από τις πιο πλήρεις και πιο υγιεινές τροφές. Ο σκύλος, φρουρός του νήπιου συμβολίζει την πίστη, τη φιλία, την αφοσίωση μέχρι αυτοθυσία, αρετές τις οποίες πρέπει να έχει ο ιατρός αλλά και κάθε άλλος ο οποίος αναλαμβάνει την περιποίηση όσων έχουν ανάγκη.

Πετεινό θυσίαζαν στον Ασκληπιό μετά τη θεραπεία από βαριά νόσο· ο πετεινός συμβολίζει τη γονιμότητα (αναγκαία για τη διαιώνιση του είδους) και την επαγρύπνηση (αναγκαία σε κάθε βήμα για τη διατήρηση της υγείας ή την αποκατάσταση αν αυτή κλονιστεί).

Στα αγάλματα παριστάνοταν συνηθέστερα όρθιος στηριζόμενος "επί οζώδους" (με ρόζους) "ράβδου" στην οποία είναι περιτυλιγμένος όφις. Ο όφις θεωρείται ως σύμβολο σύνεσης ("φρόνιμοι ώσπερ όφεις"), περιοδικής ανανέωσης, αλλά και σιγής· ανήκει στα λιγότερο θορυβώδη ζώα. Η σιγή, μεγάλη αρετή· φέρνει ανυπολόγιστα ωφελήματα και πνευματικά και ψυχικά και σωματικά στον άνθρωπο.

Στο πρόσωπο του Ασκληπιού θεοποιήθηκε ο πόθος του ανθρώπου να απαλλαγεί από τις ασθένειες ή να ανακουφίζεται από τους οδυνηρούς πόνους. Από την εποχή εκείνη (αν έζησε ίσως τον 13º π.Χ. αιώνα) ιδρύθηκαν ιατρικές σχολές· ο ίδιος διδάσκαλος των δυο γιών του · κληρονομική τάξη των Ασκληπιάδων δημιουργήθηκε. Κορυφαίος, κατά τον Ε' αιώνα π.Χ. ο Ιπποκράτης ο Κώος· ο μεγάλος Σχολάρχης Ιατρικού Πανεπιστημίου αλλά και διάσημος επιστήμονας, στις θεραπευτικές μεθόδους του οποίου (τη ψυχοσωματική θεραπεία) επανήλθαν σήμερα οι γιατροί.

Στα δυο αυτά πρόσωπα των Ελλήνων ιατρών, (του μυθικού και του ιστορικού) θεοποιήθηκε μια από τις πολλές προσφορές απ' τους Έλληνες στον πανανθρώπινο πολιτισμό, η Ιατρική ως επιστήμη. Όλοι παραδέχονται ότι πατέρας της Ιατρικής είναι ο Έλληνας Ιπποκράτης και ήρωας προστάτης ο Έλληνας Ασκληπιός.

Α. Π. Φωτόπουλου
Περιοδικό "ΛΑΜΨΙΣ" τεύχ. 10, 1970
(αποσπάσματα)