Κατά την ετυμολογία λοιπόν: Αρετή σημαίνει ικανότητα να αρμόζει, να ωφελεί, να συνδέει, να προσήκει, να αρέσει, να είναι κάτι κατάλληλο, ανώτερο, ηθικότερο, άριστο.
Η ικανότητα, η καταλληλότητα, η υπεροχή αυτή, η εκφραζόμενη με την αρετή, αποδίδονταν στην αρχή στο σώμα και μάλιστα του άντρα. Απ' αυτό, απ' την ίδια ρίζα παραγωγή της λέξης άρρην, άρρενος και η λατινική virtus = και απ' το vir = ανήρ.
Δήλωνε την ευψυχία, την ανδρεία, την ισχύ και γενικά τα σωματικά προτερήματα του άντρα. Κατά τον Όμηρο και για θεούς με τη σημασία της μεγαλοπρέπειας, για άντρες ως ανδρεία και για γυναίκες ως κάλλος. Ο Θουκυδίδης, για να δικαιολογήσει γιατί οι φονευθέντες Αθηναίοι στη μάχη του Μαραθώνα (490 π.Χ.) θάφτηκαν εκεί λέει: "εκείνων δε διαπρεπή την αρετήν κρίναντες αυτού (δηλ. του Μαραθώνα) και τον τάφον εποίησαν", (βιβλ. Β' 34). Αρετή εδώ = ανδρεία, γενναιότητα αλλά και ψυχικό σθένος.
Απ' την αρχική αυτή σημασία επεκτάθηκε και σε πνευματικά και ψυχικά πλεονεκτήματα γενικά του ανθρώπου· "Γενναίων πόνων αρεταί τοις θανούσιν άγαλμα" (Ευριπίδη Ηρ. Μαιν. 356) εδώ σημαίνει χάρισμα ψυχής, αντοχή, ευγένεια. "Η αρετή και ου το κάλλος κόσμον ταις γυναιξί, ώ γύναι, φέρει" λέει κατά τον Ευριπίδη η αιχμάλωτη χήρα του ήρωα Έκτορα, Ανδρομάχη, προς την κόρη της Ελένης και του Μενέλαου Ερμιόνη. Εδώ σημαίνει ψυχικό μεγαλείο, αγνότητα ψυχής, ηθικό ύψος.
Και παραπέρα διευρύνθηκε η σημασία της και η διεύρυνση παραμένει και σήμερα, κατάληξε δε να δηλώνει πλεονέκτημα, προτέρημα, ιδιότητα υπεροχής, προσόν, αξία.
Με τη σημασία αυτή χαρακτηρίζουμε π.χ. ως αρετή του σκύλου την πιστότητα, του αλόγου την ταχύτητα, του ξύλου της δρυός τη στερεότητα, του χρυσού τη λάμψη και το ανοξείδωτο κ.ο.κ.
Στην ηθική, στη φιλοσοφία και στη θρησκεία η έννοια της αρετής αναφέρεται κυρίως στη ψυχική ή ηθική υπόσταση του ανθρώπου και κατ' επέκταση στην πνευματική ανωτερότητά του.
Αρετή λοιπόν είναι η μόνιμη ψυχική διάθεση για να κάνεις το καλό και να αποφεύγεις το κακό.
Αρετή κατά τον Πλάτωνα είναι "υγεία τις και κάλλος και ευεξία της ψυχής" ή "αγαθόν καλούμεν το σώζον και ωφελούν, κακόν δε το διαλύον και διαφθείρον".
Η άσκηση της αρετής οδηγεί στο αγαθό και στην ευδαιμονία και απομακρύνει απ' το κακό και τη δυστυχία.
Για την αρετή γίνεται ευρύτατη διδασκαλία στην ηθική όλων των θρησκειών· και οι σοφοί όλων των εθνών και εποχών άφησαν πολύτιμες υποθήκες γι' αυτήν. Μεταφέρουμε μερικές.
Παρακάλεσε ένας μαθητής του το Βούδδα (560 - 480 π.Χ. τον μεγάλο ιδρυτή της βουδιστικής θρησκείας, που ακολουθούν εκατοντάδες εκατομμυρίων Ασιάτες) να συνοψίσει σ' ένα στίχο τη διδασκαλία του κι εκείνος, με στιγμιαία σκέψη, απάντησε. "Παύσατε να πράττετε το κακό· μάθετε να πράττετε το καλό. Εξαγνίστε την καρδιά σας, να η θρησκεία του Βούδδα".
Κατά το Βούδδα, ο ενάρετος πρέπει να απέχει από το κακό, να πράττει το καλό, να είναι αγνός στη ψυχή του δηλ. να απολυτρωθεί από τα πάθη του.
"Ο αγαθός -ο ενάρετος- κατά τη Μαχαβαράτα (την Αγία Γραφή των Ινδών) ούτε τον εαυτό του επαινεί, ούτε τον άλλο κατηγορεί, ούτε διώχνει τον απελπισμένο. Νικώντας τα έξη πάθη της ψυχής του, τον πόθο, το θυμό, την αμάθεια, την υπερηφάνεια, το φθόνο και την πλεονεξία, γίνεται ανώτερος όλων".
Κατά τον Κομφούκιο (τον πιο περίφημο φιλόσοφο της Κίνας 551 - 479 π.Χ.) η αρετή είναι έμφυτη, στηριζόμενη πάνω στον οίκτο. Με την προσήλωση στο θείο και τους τύπους της θρησκείας και με τις καλές πράξεις, πετυχαίνει ο άνθρωπος την αυτοκάθαρση της ψυχής, η οποία δεν είναι τίποτε άλλο παρά μέρος της Παγκόσμιας Ψυχής. Ο ενάρετος πρέπει να κοσμείται από τις επί μέρους αρετές, της ειλικρίνειας, της ταπεινοφροσύνης, της καλοκαγαθίας, της δικαιοσύνης. Ύψιστη αρετή η ευσέβεια αλλά και το σέβας προς τους γονείς.
Κατά τον Λάο - Τσέ (Κινέζο φιλόσοφο περί το 600 π.Χ.) αρετή είναι η επιδίωξη της σύνδεσης του πεπερασμένου (ανθρώπου) με το άπειρο (Θεού). Είναι η γέφυρα που οδηγεί τον άνθρωπο στο όντως Ον.
Οι Έλληνες πριν τον Πυθαγόρα, διατυπώνοντας τις γνώμες τους για την αρετή και τον ενάρετο βίο, τις διατυπώνουν με λιγόλογα γνωμικά. Να μερικά ψήγματα χρυσού, όπως μπορούμε να ονομάσουμε τη συμπυκνωμένη σοφία και αλήθεια σε λίγες λέξεις. Αναφέρουμε από μια γνώμη των έξη απ' τους επτά σοφούς της αρχαίας Ελλάδας:
Κλεόβουλος: "αρετής οικείον, κακίας αλλότριον", φίλος της αρετής, εχθρός της κακίας.
Σόλων: "Συμβούλευε μη τα ήδιστα αλλά τα βέλτιστα τοις πολίταις", όχι ό,τι πιο τερπνό αλλά ό,τι πιο ηθικό.
Θαλής: "Μη την όψιν καλλωπίζου, αλλά εν τοις επιτηδεύμασιν ίσθι καλός", ας μη καλλωπίζεσαι στην εμφάνισή σου, αλλά να είσαι σεμνός στους τρόπους και στο χαρακτήρα.
Πιττακός ο Λέσβιος: "Θεράπευε (προσπάθησε να έχεις ) ευσέβειαν, πίστιν, εμπειρίαν (πείρα), επιδεξιότητα, εταιρείαν (φιλία και αγάπη), επιμέλειαν, οικονομίαν, τέχνην".
Βίας: "Έξεις έργω μνήμην, καιρώι ευλάβειαν, πλούτωι φιλίαν, λόγωι πειθώ, σιγήι κόσμον, γνώμηιδικαιοσύνην, τόλμηι ανδρείαν, πράξει δυναστείαν, δόξηι ηγεμονίαν", θα έχεις με τα καλά σου έργα καλή φήμη, επίκαιρα ευλάβεια, από χαρακτήρος γενναιότητα, με κόπους εγκράτεια, με φόβο ευσέβεια, με παροχή αγάπη, με επιχειρήματα πειστικότητα, με σιγή κοσμιότητα και ευπρέπεια, με ορθή κρίση δικαιοσύνη, με τόλμη ανδρεία, με έργα καλή διακυβέρνηση, με καλή φήμη και κρίση την ορθή διοίκηση.
Περίανδρος: "Αι μεν ηδοναί θνηταί, αι δε αρεταί αθάνατοι".
Απ' τους Έλληνες φιλοσόφους πρώτος ο μεγάλος μύστης Πυθαγόρας όχι μόνο δίδαξε την αρετή και τον ενάρετο βίο αλλά και τα εφάρμοσε και ο ίδιος και οι μαθητές του με μεγάλη αυστηρότητα.
Την αρετή την αποκαλούσε αρμονία ψυχής· σύμμετρο συνδυασμό πνευματικών και ηθικών προτερημάτων· "καλόν καγαθόν" ήθελαν τον ιδανικό άνθρωπο και οι αρχαίοι Έλληνες.
Οι Πυθαγόριοι επιδίωκαν τον ενάρετο βίο με τον ασκητισμό, τη νέκρωση των παθών, την υποταγή των αισθήσεων και των αισθημάτων κάτω απ' την εξουσία της βούλησης.
Περίφημος, όπως λέμε κι αλλού, ο καθημερινός βραδινός έλεγχος των Πυθαγορείων: "Πη παρέβην; Τι δ' έρεξα; Τι μοι δέον ουκ ετελέσθη;" δηλ. τι έπραξα που δεν έπρεπε; Τι έπραξα που έπρεπε; Τι δεν έπραξα που έπρεπε;
Σωκράτης: θέτει ως βασική προϋπόθεση του ενάρετου το μυστηριακό Δελφικό ρητό "Γνώθι σαυτόν". Απ' αυτό αποφαίνεται το "ουδείς εκών κακός" δηλ. η άγνοια εξωθεί στο κακό, ο σοφός είναι κατ' ανάγκη ενάρετος. Η αρετή λοιπόν εδράζεται πάνω στη γνώση, στην επιστήμη, στη σοφία, επομένως είναι διδακτή. Η κακία προκύπτει απ' την αμάθεια, την ανεπιστημοσύνη, την έλλειψη γνώσης.
Η μονομερής θεμελίωση της αρετής πάνω στη γνώση από το σοφό Σωκράτη, σωστά κρίνεται ανεπαρκής. Η γνώση μόνη της δε διευθύνει τη βούληση, όπως και η έξη μόνη της, την οποία υποστηρίζει ο Αριστοτέλης. Η αρετή κι ο ενάρετος βίος είναι απόρροια βούλησης· και επομένως έχουμε αμαθείς ενάρετους και πολυμαθείς κακοήθεις.
Πλάτων: δίδαξε επιστημονικότερα για την αρετή. Μιλά γι' αυτή σε πολλούς διαλόγους, λεπτομερέστερα όμως στην Πολιτεία και στους Νόμους του.
Η αρετή κατά τον Πλάτωνα είναι ορθή ιδιότητα, εσωτερική τάξη, αρμονία ψυχής, η δε κακία το αντίθετο. Μόνο ο ενάρετος είναι ελεύθερος, γιατί κυριαρχεί σ' αυτόν ο νους· είναι πλούσιος γιατί είναι χαρούμενος, ατάραχος, αυτάρκης. Αν η ψυχή κυριαρχείται από το πάθος γίνεται δούλη, δειλή, περίλυπη.
Η αρετή είναι μια και ενιαία, γιατί έχει την πηγή της μέσα, στο εγώ· επειδή όμως ο άνθρωπος έχει ποικίλες κοινωνικές σχέσεις αλλά και ψυχικές εκδηλώσεις προκύπτουν επί μέρους αρετές.
Αυτές κατά τον Πλάτωνα, με βάση τις ψυχικές δυνάμεις, είναι οι εξής τέσσερις: Η Φρόνηση, με έδρα τον εγκέφαλο, αρετή του λογιστικού (διανόησης)· ιδανικό της η Σοφία. Η Ανδρεία, με έδρα την καρδιά, αρετή του θυμοειδούς. Η Σωφροσύνη, με έδρα το στομάχι, αρετή του επιθυμητού. Η Δικαιοσύνη, που προσδίνει αρμονία και ισορροπία στις άλλες τρεις.
Τις αρετές αυτές τις ονομάζει θεία αγαθά απ' τα οποία εξαρτώνται και τα ανθρώπινα αγαθά, τα οποία είναι κατά σειρά αξίας, η υγεία, το κάλλος, η ισχύς, ο πλούτος και άλλα.
Αριστοτέλης: παραδέχεται ότι "ουχ ώσπερ οίονται οι πολλοί, της αρετής αρχή και ηγεμών ο λόγος, αλλά τα πάθη". Διαφωνεί δηλ. με το Σωκράτη που υποστηρίζει ότι αρχή, αιτία, ρυθμιστής της αρετής δεν είναι ο λόγος δηλ. η σοφία, η γνώση, αλλά τα πάθη δηλ. τα συναισθηματικά και βουλητικά στοιχεία.
"Εφ' ημίν δε η αρετή, ομοίως δε και η κακία" δηλ. από μας εξαρτάται η αρετή κατά όμοιο τρόπο και η κακία. Υποστηρίζει με τη γνώμη του αυτή την ελευθερία της βούλησης.
Σκοπός της αρετής είναι η ευδαιμονία. Κύριο γνώρισμα της ευδαιμονίας είναι η συμμόρφωση της ψυχικής μας ενεργητικότητας στην αρετή.
Ο Αριστοτέλης στο σύγγραμμά του, τα ηθικά Νικομάχεια, ασχολείται εκτενέστατα και αναλυτικότατα με την αρετή. Την παραδέχεται ως κτητή (μπορεί να αποκτηθεί) με την έξη και την πράξη. Με την ενεργητικότητα του λόγου προκύπτει η σοφία, με την ενεργητικότητα της βούλησης η ηθική και με την ενεργητικότητα που εκδηλώνεται με πράξεις, η αρετή.
Ζήνων: ο ιδρυτής της Στοάς, ο αρχηγός των Στωϊκών, δίδασκε (Διογ. Λαερ. VII,87) "το φύσει ζην εστί το κατ' αρετήν ζην" και "των αγαθών τα μεν εισίν αρεταί, τα δ' ου· φρόνησις μεν ουν και σωφροσύνη και ανδρεία εισιν αρεταί, χαρά δε και ευφροσύνη και θράσος και βούλησις και τα παραπλήσια ουκ εισίν αρεταί". Τα δεύτερα αυτά τα καλεί επιγεννήματα της αρετής.
"Αρετή και ηδονή ουσία διάφοροι"· διότι η ηδονή και ανήθικος· η αρετή εκ της ηθικής πράξεως προκύπτει και είναι έξοχος, αήττητος, άφθαρτος. Η ηδονή είναι ταπεινή, νωθρά φθαρτή. Η αρετή επειδή είναι αυτάρκης έχει όλους τους όρους της ευδαιμονίας και δια τούτο ορίζεται και τέχνη ποιητικής ευδαιμονίας. (Αλεξ. Περί ψυχής 158, Δ. Λ. VII 87).
Χρύσιππος (280 - 206 π.Χ.): κάτω απ' τη φρόνηση κατατάσσει την χαριεντότητα, εσθλότητα (αγαθότητα), μεγαλότητα, καλότητα, ευβουλίαν, ευλογιστίαν, αγχίνοιαν, νουνεχίαν, ευμηχανίαν. Κάτω απ' τη σωφροσύνη, την ευταξία (πειθαρχία), κοσμιότητα, αιδημοσύνην, εγκράτειαν. Κάτω απ' την ανδρεία, την καρτερίαν, θαρραλεότητα, μεγαλοψυχίαν, ευψυχίαν, φιλοπονίαν. Και κάτω απ' την δικαιοσύνη, την ευσέβεια, χρηστότητα, ευκοινωνίαν, ευσυναλλαξίαν. Τα αντίθετά τους είναι κακίες.
Σενέκας (Α' μ.Χ. αιώνας, διδάσκαλος του Νέρωνα που αυτοκτόνησε εξ' αιτίας του): το μόνον αγαθόν η αρετή. Ο ενάρετος ισόθεος· ο σοφός αυτάρκης και ζει όπως ο Ζεύς· μάλλον ανώτερος, διότι οι Θεοί φύσει σοφοί ενώ ο σοφός αφ' εαυτού.
Οι Θεοί απαθείς ενώ ο σοφός υπέρ τα πάθη (καθυποτάσσει δηλ. τα πάθη).
Ύστερα απ' τις γνώμες μερικών και όχι όλων των φιλοσόφων και σοφών, ας προσπαθήσουμε να κατατάξουμε αυτά που δίδαξαν περί αρετής σε συστηματική σειρά και να καταλήξουμε στα αναγκαία συμπεράσματα.
Ο ενάρετος πρέπει να βρίσκεται σε συνεχή και έντονη δράση. Οικοδομεί, κατά κάποιο τρόπο, άγιο κτίσμα, ναό, για να στεγάσει σ' αυτόν τη ψυχή του που αποτελεί σπινθήρα θείας πνοής. Η δράση του ενάρετου είναι αγώνας που διαρκεί όσο και όλη η ζωή του. Δρα μέσα στα όρια του καλού και αντιδρά εξ' ίσου έντονα κατά του κακού.
Στην ενάρετη αυτή δράση και αντίδραση, που διαρκεί, όπως είπαμε, όσο η ζωή του, ο άνθρωπος καθοδηγείται από τις τρεις δυνάμεις του πνεύματός του: τη γνώση με την οποία επιδιώκεται η κατανόηση της αλήθειας και η αξιολόγηση του σκοπού και των μέσων κάθε πράξης και διανοήματος· τη βούληση δηλ. την ισχύ της θέλησης, της ορμής της ψυχής να αποφασίζει και να ενεργεί και να εκτελεί· το συναίσθημα τέλος, τη ψυχική συγκίνηση που προκαλεί τη χαρά ή τη λύπη, την απόλαυση του κάλλους, του ψυχικού και πνευματικού ωραίου ή τον αποτροπιασμό απ' το αντίθετο.
Και η σύγχρονη ψυχολογική έρευνα παραδέχεται τρεις κατηγορίες πνευματικών και ψυχολογικών εκδηλώσεων: α) το να αντιλαμβάνεσαι ή το γνωστικό (αισθήματα, αντιλήψεις, παραστάσεις, μνήμη, φαντασία, διανόηση) β) το να βούλεσαι (τη θέληση, τη λήψη αποφάσεων και την εκτέλεσή τους, τις τάσεις, τις ορμές, τα πάθη) και γ) το να συναισθάνεσαι (συγκινήσεις, χαρές ή λύπες, ευαρέσκειες ή δυσαρέσκειες).
Για την άσκηση της αρετής απαιτείται η συνεργασία του συνόλου των πνευματικών και ψυχικών μας δυνάμεων. Το ιδανικό, το ακρότατο δηλ. τέλος του γνωστικού είναι η σοφία και έργο έχει να καθοδηγεί, να φωτίζει προς το ορθό, προς το καλό.
Το ιδανικό της βούλησης είναι η ισχύς και έχει να επιτελέσει την ουσία της αρετής, αυτό τούτο το οικοδόμημα του ενάρετου βίου.
Τέλος η τρίτη δύναμη της ψυχής, το συναίσθημα που έχει το κάλλος ως ιδανικό (ως ανέφικτο τέλος) αναλαμβάνει τη διακόσμηση των ενάρετων πράξεων, τη χαρά απ' αυτά, την αρμονία και αταραξία της ψυχής, την επιβράβευση από την επιτέλεση της αρετής.
Ενιαία πρέπει να είναι και η εμφάνιση της πνευματικής και ψυχικής μας υπόστασης κατά την άσκηση της αρετής.
Η σοφία θεωρείται και είναι η ηγέτιδα, η κατευθύνουσα δύναμη, η βάση των υπόλοιπων λειτουργιών του πνεύματος και της ψυχής.
Είναι η Σοφία και η κορωνίδα, το αποκορύφωμα δηλ. του ορθού λόγου, απ' τον οποίο πηγάζει αλλά και με τον οποίο στηρίζεται και η Ηθική.
Η Ηθική και μάλιστα η χριστιανική ηθική, η οποία σχεδόν ταυτίζεται κατά το πλείστον με τη φιλοσοφική ηθική, καθορίζει τους νόμους και τους κανόνες της ενάρετης ζωής. Καθορίζει τα δικαιώματα (απαιτήσεις) και τα καθήκοντα (υποχρεώσεις) απέναντι στον εαυτό μας, της οικογένειάς μας, του Θεού. Για κάθε τι απ' αυτά αρκεί να εφαρμόζει κανείς: για τον εαυτό του το μυστηριακό Δελφικό ρητό "γνώθι σαυτόν", για τον πλησίον το ρητό του σοφού Κλεόβουλου "ο συ μισείς ετέρω μη ποιήσεις", εκείνο που συ δεν θέλεις να σου κάνουν, μη κάνεις κι εσύ στους άλλους. Για την πατρίδα το ρητό του Πλάτωνα: "μητρός και πατρός και των άλλων προγόνων απάντων τιμιώτερον εστιν η πατρίς και σεμνότερον και αγιότερον... τοις νουν έχουσι...". Για την οικογένεια ότι αυτή αποτελεί το στερεό βάθρο της κοινωνίας και της ευτυχίας. Για το Θεό ότι σ' Αυτόν οφείλουμε το παν και απ' Αυτόν εξαρτιόμαστε.
Η τήρηση των νόμων και των κανόνων, όπως καθορίζονται απ' την ηθική, οδηγεί στην αρετή και η παράβασή τους στην κακία. Η αρετή μπορεί να χαρακτηριστεί ως δύναμη της ψυχής να κάνει το ηθικό και το καλό απόλυτα πάντοτε και επίμονα. Τούτο αποτελεί καθήκον και μπροστά σ' αυτό να μην υποχωρεί έστω κι αν παραστεί ανάγκη να αντιμετωπίσει σοβαρούς κινδύνους κι αυτόν το θάνατο ακόμη.
Αντίθετη της αρετής είναι η κακία δηλ. η αδυναμία της ψυχής να αντισταθεί στο κακό.
Για την άσκηση της αρετής, της δύναμης, όπως είπαμε, και της ικανότητας της ψυχής να πράττει το καλό, απαιτούνται: Δέσμευση των ορμών και των παθών μας, ρύθμιση των ηθών και των κλίσεών μας ώστε η ψυχή μας να αποκτήσει ηρεμία, αταραξία, ισορροπία· πάνω σ' αυτά στηρίζεται ο ορθός λόγος και πάνω σ' αυτόν η αληθινή γνώση και η Σοφία.
Απαιτείται και ακατάπαυστη εργασία για βελτίωση του εαυτού μας, εργασία με επιμονή και σταθερή και θυσίες για να τείνουμε προς την πνευματική και ψυχική μας τελειοποίηση, τον τελικό σκοπό του ενάρετου ανθρώπου.
"Εφ' όσον ο άνθρωπος επιμένει βαδίζοντας πάνω στην ατραπό της αρετής τα εμπόδια υποχωρούν και όλες οι δυσκολίες και δυσχέρειες υπερνικούνται", λέει ένα σοφό λόγιον.
Κατά τον Σίλερ, ο ενάρετος πρέπει να αποκτήσει αυτεπίγνωση, αυτοκυριαρχία, αυτοεξευγενισμό· αυτές οδηγούν στην ανοχή (ωραιότατο κόσμημα του ελεύθερου ανθρώπου)· όλες μαζί τείνουν να διαμορφώσουν την κοινωνική ζωή προς την έννοια του ιδεώδους ανθρωπισμού.
Με όσα λέχθηκαν (και είναι ανεξάντλητο το θέμα) αποδείχθηκε επαρκώς, όπως νομίζουμε, το περιεχόμενο της αρετής.
Αλλά το πρόβλημα δεν έγκειται τόσο στη γνώση του τι είναι αρετή, όσο στη δύναμη της άσκησής της χωρίς διακοπή και σ' όλη τη ζωή.
Το να κάνεις το ενάρετο απαιτεί: ισχυρή δύναμη, ηθική βούληση για να υποταχθούν οι ροπές και τα ορμέμφυτα για την εκπλήρωση των ηθικών καθηκόντων, όπως ορθότατα διδάσκει ο μεγάλος Γερμανός φιλόσοφος Κάντ.
Έχουμε όμως όλοι τη δύναμη αυτή της θέλησης; Ασφαλώς όχι. Μπορούμε όμως μέχρι ένα βαθμό, με επίπονη και επίμονη και συνεχή άσκηση να την επιτύχουμε. Γιατί στην άσκηση της αρετής βρίσκονται δυο στοιχεία: α) η σταθερή εσωτερική παρόρμηση για την τέλεση του καλού. Αυτή πηγάζει αφ' ενός μεν από έμφυτη προδιάθεση αφ' ετέρου δε από έξη δηλ. κατορθώνεται με συνεχή και επίπονη άσκηση. β) έχουμε εξωτερική δράση ύστερα από ενσυνείδητες ενέργειες της βούλησης.
Διάθεση λοιπόν έμφυτη ή επίκτητη (με τη συνήθεια δηλ. έξη) και βουλητική ενέργεια που εκδηλώνεται συνεχώς με ηθικές πράξεις, αποτελούν προϋποθέσεις ενάρετου βίου.
Ας εργαζόμαστε λοιπόν με υπομονή και επιμονή για να αποκτήσουμε έξεις δηλ. συνήθειες καλές· ας επικαλούμαστε πριν από κάθε πράξη, τον ορθό λόγο και τη γνώση, αυτή τη Σοφία που αποτελεί την ηγέτιδα δύναμη της ψυχής μας, για να μας καθοδηγεί, με το θείο φως της, στο δρόμο της αρετής. Ας είμαστε οπλισμένοι με την ακαταμάχητη ισχυρή βούληση, τη δύναμη της δημιουργικής δράσης, για να βαίνουμε σταθερά σε πράξεις ενάρετες και μόνο, χειραγωγούμενοι απ' αυτήν.
Το κάλλος τότε, η ομορφιά της ζωής, η χαρά και η απόλαυση απ' τους κόπους και τους μόχθους της καθημερινής εργασίας αλλά και απ' τις αγαθοεργίες, θα εξωραΐζει το περιβάλλον και θα μας ανυψώνει σε ανθόσπαρτους και ευώδεις τόπους, στα Ηλίσια πεδία, όπως έλεγαν οι ένδοξοι πρόγονοί μας Έλληνες, σ' αυτή την ευδαιμονία.
Α. Π. ΦωτόπουλουΠεριοδικό "ΠΡΟΜΗΘΕΥΣ" τεύχ. 3, 1955 (αποσπάσματα)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου